Symbioceen, Onderwijs, Discours

Omschrijving

Sinds een aantal jaren is de term ‘Symbioceen’ in opmars, ook in Nederland. Kort gezegd verwijst de term naar het tijdperk waarin de mensheid weer beseft onderdeel van de natuur te zijn, zelf natuur te zijn, en vanuit dat besef handelt ten gunste van een herstelde, gezonde planeet. Glenn Albrecht, milieufilosoof en milieuactivist, en tot 2014 hoogleraar Duurzaamheid aan Murdoch University in West-Australië, heeft de term bedacht en de wereld ingebracht. En met succes, want zoals gezegd wint de term aan populariteit onder professionals die de voedselvoorziening, de zorg, de economie en ook het onderwijs weer in lijn willen brengen met een leef bare planeet.

Andere auteurs hebben andere termen bedacht in reactie op ‘het Antropoceen’, het geologische tijdperk waarin antropos of mens de planeetbepaalde factor is geworden. Zo verwijst ‘Capitaloceen’ naar het kapitalisme als die factor en zoeken aanhangers van ‘Plantationoceen’ en ‘Urbanoceen’ de oorzaak in dat de mens van de aarde respectievelijk een grote plantage en stad maakt.

Voorgaande termen maken duidelijk dat actuele era-aanduidingen kunnen verwijzen naar de oorzaken van de situatie in het huidige tijdsgewricht, namelijk de mensheid en haar problematisch wordende systemen. Dit is niet waar Albrecht voor heeft gekozen, hij verwijst in zijn era-aanduiding naar een mogelijke oplossing, of beter: uitweg, want hij wil het Antropoceen zo snel mogelijk verlaten. Zijn Symbioceen is een gewenste, niet nu per se al in de werkelijkheid te vinden antwoord op de vraag: hoe verder?
Deze benadering deelt hij met Donna Haraway, die met haar ‘Chthuluceen’ ook alvast een voorschot op de toekomst neemt (Haraway 2016). Het verschil tussen beide auteurs is conceptueel niet zo heel groot: we moeten als mensen onszelf weer actief herkennen als leden van een grote planetaire, misschien zelfs wel kosmische familie, en ons weer als zodanig leren te gedragen.

Zowel Albrecht als Haraway hebben een eigen, Greco-Romaans aandoend woord gemaakt, net als de andere hierboven genoemde -cenen. Nieuwe woorden maak je alleen als bestaande woorden niet voldoen. Vooral academici lijken hierin te grossieren. De vraag is echter: zijn er inderdaad geen bestaande woorden die uitdrukking geven aan wat zij willen zeggen? Iets strenger geformuleerd: zijn westerse academici echt de eersten met waarnemingen waar nog geen woorden voor zijn? Ik betwijfel het.

In Earth emotions. New words for a new world vertelt Albrecht een groot deel van zijn boek dat hij de bedenker van het woord ‘solastalgia’ is en laat hij zien waar ter wereld hij dit woord zoal heeft geïntroduceerd (Albrecht 2019). Solastalgia verwijst naar gevoelens van weemoed bij het teloor zien gaan van je leefomgeving. Albrecht beschrijft hoe dit gevoel hem bekroop toen de mijnbouw nabij zijn woonplaats een ravage aanrichtte.

Ik wil geenszins ontkennen dat hij deze gevoelens had, maar had hij echt de primeur? De eerste bewoners van wat nu Australië heet zagen hun leefomgeving al sinds 1788 achteruitgaan, toen de Britten in hun leefgebied een eerste straf kolonie stichtten. Me dunkt dat zij daar concepten voor hebben, ook al zijn die niet in Greco-Romaanse samenstellingen vervat.