Salman Rushdie’s Knife als literair waardenwerk

Omschrijving

Op 12 augustus 2022 werd de wereld opgeschrikt door het gruwelijke bericht van de moordaanslag op de Brits-Amerikaans-Indiase schrijver Salman Rushdie. Wat deze schrijnende situatie zo bizar maakte, was dat de schrijver op het moment van de aanslag juist op het punt stond om een lezing te gaan geven over de noodzaak tot bescherming van schrijvers die door de censuur van autocratische regimes, de tirannie van theocratieën en religieus extremisme worden bedreigd. Nu werd hij zelf het slachtoffer van deze terreur, maar gelukkig was hij niet dood.

Tijdens de moordpoging die 27 seconden duurde, werd hij 15 keer gestoken met een mes. Zijn beul stak hem in zijn rechteroog, buik, lever, nek, hand, wang en door de enorme schrik beet Rushdie bijna zijn tong doormidden. De schrijver was inmiddels behoorlijk op leeftijd – 75 jaar – en zijn artsen zeiden achteraf dat ze er eigenlijk geen rekening mee hielden dat hij deze aanslag zou overleven. Het leven van de schrijver hing lange tijd aan een zijden draadje, maar gelukkig zijn de wonderen nog niet de wereld uit. Het mooiste bewijs van dat wonder is het twee jaar later verschenen boek Knife dat gaat over deze moordaanslag en de nasleep daarvan. Er is tussen de dag van de aanslag op 12 augustus 2022 en de verschijning van zijn boek Knife in 2024 veel gezegd en geschreven over het dreigingsgevaar waarin Salman Rushdie de afgelopen drie decennia verkeerde. Er werd onmiddellijk een verband gelegd met de fatwa die ayatollah Khomeiny op 14 februari 1989 tegen Rushdie en zijn roman The Satanic Verses heeft afgekondigd. Dat blies nieuw leven in de discussies over de verhouding tussen Oost en West die met de fatwa tegen Rushdie begonnen waren.
Het moordbevel van de geestelijk leider van Iran tegen Rushdie werd gezien als een provocatie tegen de seculiere waarden als vrijheid, satire en dialoog waarvan Rushdie een hartstochtelijk pleitbezorger was. Weer werd gesproken over een aanval op de idealen van de Verlichting en als we hierop terugkijken, dan blijkt er in die paar jaar veel veranderd te zijn. Nu zijn het onze eigen westerse leiders die volgens Volkskrant redacteur Peter Giesen ‘de bijl zetten in vrijheid, gelijkheid en broederschap’ (Giesen, 2025), maar in het jaar 2022 werd er weer naar de radicale Islam gewezen. De terroristische aanslagen in Parijs – de Bataclan (2015) – lagen nog vers in het geheugen en de aanslag op Salman Rushdie werd binnen dit frame geduid. De oude doodlopende discussie over de verhouding tussen Oost en West leek opnieuw op te laaien.

Rushdie is een uitgesproken intellectueel die altijd een duidelijk standpunt heeft ingenomen in deze discussie. Hij staat pal voor de seculiere waarden en hij bond in zijn pamfletten en essays de strijd aan tegen religieuze extremisten en autocraten als Poetin en Trump, die deze waarden bedreigen. Maar daarnaast is Rushdie ook een romanschrijver die via de weg van de verbeelding onderzoek doet naar de drijfveren die mensen kunnen hebben om die seculiere waarden te omarmen of niet.