KIDDO nr. 4: Communicatie

Als je kinderen de ruimte geeft om over hun gevoelens te praten, help je ze een veerkrachtig mens te worden. Dat zegt kindercoach en logopedist Yvonne C. Franssen. Maar hoe doe je dat, met kinderen over hun gevoelens praten? ‘Belangrijk is dat wij als mede-opvoeder woorden geven aan emoties.’

‘Een leven zonder afscheid bestaat niet’, zegt filosoof Stine Jensen en dat geldt natuurlijk ook voor jonge kinderen. Ze raken bijvoorbeeld hun lievelingsknuffel kwijt, ze gaan van de kinder- opvang naar de basisschool, hun huisdier gaat dood, ze verhuizen of hun ouders gaan scheiden. Soms krijgen kinderen op vroege leeftijd zelfs al te maken met de dood van een (groot)ouder, broertje, zusje of ander familielid. Hoe kun je als gastouder of pedagogisch medewerker kinderen helpen bij zo’n groot afscheid? En wat doe je als een kind uit jouw groep overlijdt?

Babygebaren biedt baby’s de mogelijkheid om te communiceren met volwassenen. Zij kunnen dit al vanaf ongeveer acht maanden. En dit heeft veel voordelen, zowel voor het kind als voor jou als pedagogisch medewerker.

We verleren het als volwassenen een beetje, maar in de natuur, over de natuur én met de natuur valt veel te bespreken. Kinderen gebruiken meer en complexere taal tijdens het spelen op natuurrijke plaatsen. Elke dag minstens anderhalf uur naar buiten is dan ook broodnodig voor een gezonde ontwikkeling van kinderen!

“Wij hebben een open aanspreekcultuur.” Deze zin staat in bijna elk pedagogisch beleidsplan binnen de kinderopvang. We vinden het heel belangrijk dat we open met elkaar communiceren en van elkaar leren. Dat klinkt mooi, maar is makkelijker gezegd dan gedaan. Het blijkt in de praktijk helemaal niet zo eenvoudig om je collega of je leidinggevende open aan te spreken.

Hoe kun je jouw eigen werkplezier, de kwaliteit van je opvang én de waardering van ouders voor jouw inzet vergroten? Door in je communicatie de puntjes op de ‘i’ te zetten.

Wanneer kinderen na een lange schooldag bij jou op de bso-groep komen, hebben ze een rugzak vol aan beleving, gevoelens en onzichtbare bagage waarmee jij als pedagogisch professional tijdens de opvangmiddag te maken krijgt. Kinderen vanaf 7 jaar geven vaak al labels aan gevoelens en emoties, maar hebben hierbij soms nog richting en sturing nodig. Dit vraagt van jou als professional een sensitieve houding. 

Het is belangrijk kinderen te laten kennismaken met de diversiteit van mensen en culturen, zodat ze in verbondenheid met anderen opgroeien tot zelfverzekerde en begripvolle individuen. Door empathie kunnen we samen bijdragen aan een generatie kinderen die meer begrip voor elkaar heeft en in een inclusieve samenleving vol diversiteit kan opgroeien. 

Taal is als de lucht die we inademen: overal, de hele dag door. Taal helpt kinderen om sociaal gedrag te oefenen, om hun behoeften te uiten en dingen te vertellen. Door de reactie van anderen ontdekt het kind of het de juiste dingen doet en zegt en of zijn gedrag passend is. Het doel voor medewerkers van de kinderopvang is om een talige omgeving voor het kind te creëren.

Als opvoeder heb je te maken met alle vormen van communicatie van en naar een kind. Taal is tussen de opvoeder en het kind de belangrijkste vorm van communiceren. Neem de tijd om goed te kijken en luisteren naar je kind. 

Hoe communiceer je en maak je verbinding met ouders, collega’s, jouw leidinggevende en de kinderen op jouw groep? De laatste KIDDO van 2023 staat in het teken van communicatie, in de breedste zin van het woord.

Belang van waardevolle overdracht
Onder andere komt het belang van een waardevolle overdracht aan ouders aan de orde. Het geven van een overdracht aan het einde van de dag aan ouders is iets waar best veel (jonge) pedagogisch professionals mee worstelen. Hiermee kun jij je als pedagogisch medewerker onderscheiden in professionaliteit en kennis. Tevens draag je bij aan een positiever beeld van jouw opvang en de kinderopvang in het algemeen.

Een greep uit de verhalen die je kunt verwachten:

• Verbindend communiceren met ouders;
• Dagboek communicatie met ouders, een ezelsbruggetje;
• Doen wat je zegt en zeggen wat je doet;
• Communiceren begint met goed observeren;
• Hoe empathisch ben jij;
• Luister met aandacht. 

Het beginniveau van de actieve taal van kinderen bij de opvang en op de basisschool is een stuk lager geworden. Kinderen communiceren steeds minder actief. Voor pedagogisch medewerkers en gastouders is het niet alleen belang- rijk om met kinderen te praten, maar ook om naar ze te luisteren.

Maak schrijven in dagboekjes eenvoudig, zinvol én leuk om te doen!

Elk contactmoment met ouders is een kans om een goede verstandhouding te creëren of verder te versterken. Dat kan in de vorm van persoonlijk contact, zoals tijdens het brengen en ophalen van een kind. Ook de berichtjes die pedagogisch medewerkers schrijven in het dagboek van een kind zijn zo’n terugkerend moment van contact. 

Communicatie is ingewikkeld en toch ook weer niet. We denken vaak dat we duidelijk zijn en heldere boodschappen geven. Dat we elkaar toch niet altijd begrijpen, komt onder andere doordat we allemaal een eigen manier van communiceren hebben en verschillende waarde toekennen aan wat gezegd wordt.

Bij SDK Kindcentrum Dubbeldam is er binnenkort een groot feest, met als thema ‘de seizoenen’. Elke groep binnen de locatie behandelt een ander seizoen. Bij de bso-groepen de Doerakken en de Donderstenen staan de lente en de herfst in het middelpunt. Om hieraan invulling te geven bedenken ze samen met de kinderen hoe ze de ruimte kunnen aankleden.

De groep kinderen bij een gastouder verschilt in leeftijd en achtergrond. Als begeleider van deze kinderen breng je hen met elkaar in contact en laat je hen samen spelen en ontdekken. Kinderen leren zo op een jonge leeftijd wat sociale vaardigheden zijn. 

Positief sociaal gedrag, zoals luisteren naar elkaar, elkaar helpen en samen delen en praten, moedig je aan. Dit zijn positieve interacties tussen kinderen. Er zijn ook negatieve interacties, zoals ruziemaken, pesten of de baas spelen. Als gastouder corrigeer je deze interacties.

In onderstaand voorbeeld begeleidt gastouder Annet de kinderen door ze positief contact met elkaar te laten maken.

Annet zit met haar gastkinderen aan tafel. Sophie (3 jaar) begint te vertellen dat ze gisteren met oma naar de dierentuin is geweest. Sophie vertelt honderduit over de dieren die ze heeft gezien. Annet zegt: ‘Dat moet vast gezellig zijn geweest! Welke dieren heb jij weleens gezien in de dierentuin, Manuel? Vertel het maar aan Sophie.’ Manuel richt zijn aandacht op Sophie en vertelt over de aapjes in de dierentuin. ‘Die aapjes heb ik ook gezien!’ roept Sophie enthousiast. Het gesprekje tussen Manuel en Sophie zet zich voort terwijl Annet de broodjes smeert. Als gastouder stimuleer je contact tussen kinderen door activiteiten aan te bieden, maar ook door het sociaal contact tussen kinderen onderling te ondersteunen. Door samen te spelen en met elkaar iets te maken, ontwikkelen kinderen respect voor elkaar en kunnen zij relaties met elkaar opbouwen.

Onderlinge interactie bevorderen tussen kinderen

Als gastouder stimuleer je een wij-gevoel en bevorder je positieve onderlinge relaties, zodat kinderen in elkaar geïnteresseerd raken. Het werkt versterkend wanneer je ontspannen en vrolijk bent en de kinderen enthousiast maakt voor nieuwe activiteiten. Dat zijn activiteiten of dagelijkse bezigheden waarbij kinderen kunnen samenwerken, zoals samen koken of fruit schillen. Het belonen van gedrag met aandacht en complimenten werkt als toverstafjes. Zodra je ziet dat kinderen elkaar onderling helpen, laat je merken dat je dat fijn vindt. Zo maak je de kans groter dat ze elkaar de volgende keer ook helpen. Geef ook het goede voorbeeld, want kinderen kijken veel naar volwassenen. Als je laat zien dat je andere mensen waardeert en met hen samenwerkt en warm en liefdevol over andere mensen communiceert, dan nemen kinderen dit gedrag eerder over.

Een goede samenwerking met ouders is belangrijk voor het kind, de ouder en voor jou als professional. Communicatie en samenwerking heb je nodig om af te stemmen met de ouder. Jij bent dé professional met wie ouders van gedachten wisselen als het gaat om de opvang, opvoeding en ontwikkeling van hun kind!

Na het onderzoek van Martine van der Pluijm (van 2011-2020) naar hoe je binnen de schoolmuren met álle ouders kunt samenwerken aan de taalontwikkeling van kinde- ren, is er nu een vervolgonderzoek: Thuis in Taal naar huis. Daarin wordt onderzocht hoe je de interactie tussen ouder en kind ook thuis kunt stimuleren. ‘Het is een hele stap voor ouders om de ervaringen die zij op school opdoen in te zetten tijdens interacties thuis.’

In een themanummer over communicatie kan Thomas Gordon natuurlijk niet ontbreken. De Gordonmethode is een communicatiemethode bij uitstek! Vaak is een begrip als de ‘ik-boodschap’ bekend, maar wat is de Gordonmethode nu écht? Om een indruk te geven reizen we langs een zevental bekende quotes. Hoe sluit de Gordonmethode aan op die inzichten?

Kinderen zijn op steeds jongere leeftijd zelfstandig online. Een tweejarige peuter die weet hoe hij filmpjes op YouTube moet bekijken, is allang geen uitzondering meer. Ook de leeftijd waarop kinderen een eigen smartphone krijgen daalt. Hoog tijd voor een goed gesprek dus! 

Toen ik een jaar of 12 was, liep ik langs het hockeyveld tijdens een groot internationaal zomertoernooi. Het was gezellig druk langs de lijn. Er kwam een slordig meisje uit de bosjes gekropen. Ze vertrouwde mij toe dat ze daar in die bosjes woonde omdat haar ouders haar in de steek hadden gelaten. Ze werd mijn favoriete oppaskind.

Filosoferen met kinderen is niet nieuw. Je hebt ongetwijfeld al eens zo’n gesprek gezien of meegemaakt, en anders vind je ze wel op YouTube. Maar wat maakt een gesprek met kinderen nu filosofisch? En wat is het verschil met een gewoon kringgesprek? Aan de hand van twee eigen ervarin- gen van gesprekken met kinderen beschrijf ik welke typische vaardigheden er in zo’n gesprek worden geoefend.