PIP 140

Nederlandse grootouders steken vaak een helpende hand toe in de gezinnen van hun kinderen. Maar wat gebeurt er op die oma- en opadagen? Als grootouders zo regelmatig oppassen, zijn het dan slechts oppassers of moeten we ze zien als medeopvoeders? Mogen zij zich bemoeien met de opvoeding van de kleinkinderen of moeten zij zich afzijdig houden?

Van alle landen in de Europese Unie worden kleine kinderen in Nederland het meest opgevangen door hun grootouders (Eurostat, 2021). Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau wordt minder dan 20% van de kinderen door andere familieleden of vrienden opgevangen, terwijl maar liefst 60% van de kinderen tot 4 jaar op vaste dagen naar hun grootouders gaat. Ook de helft van de schoolgaande kinderen wordt regelmatig door oma en opa opgevangen. Deze cijfers zijn flink gestegen en zijn mede gerelateerd aan de bezuinigingen op de professionele kinderopvang (www.opanoma.nl, z.d.). Nog geen derde van de baby’s en peuters in Nederland wordt alleen door de ouders zelf opgevoed. Het gemiddelde voor de rest van Europa is de helft: vooral in Oost-Europa worden kinderen vaak alleen door de ouders verzorgd. In Nederland zien ouders hun kroost überhaupt maar weinig op werkdagen, het minst van alle Europese ouders.
Als verklaring voor deze prominente rol van grootouders wees Pearl Dykstra, emeritus hoogleraar sociologie aan de Erasmus Universiteit, op de invloed van veranderingen in een aantal relevante demografische factoren, zoals kleinere gezinnen, het langer actief blijven van ouderen en het feit dat meer moeders buitenshuis werken, waardoor de behoefte aan grootouders die oppassen fors is toegenomen. Die grootouderlijke betrokkenheid is óók een bewuste keuze, aldus Geertjan Overbeek, hoogleraar pedagogiek aan de UvA. De betrokkenheid tussen grootouders, kinderen en kleinkinderen is belangrijk voor het in stand houden van een goede band tussen de generaties (Van den Breemer, 2025).
In de podcastaflevering ‘Grootouders: mede-opvoeders of handige oppassers?’ (Van den Beuken & Limburg, 2021) werd besproken wat er eigenlijk gebeurt op de oma- en opadagen en hoever grootouders mogen gaan in hun bemoeienis met de opvoeding. Bij de stelling ‘Grootouders moeten zich niet bemoeien met de opvoeding van hun kleinkinderen’ werd als contra-argument aangedragen dat grootouders juist te weinig worden betrokken bij de opvoeding en dat ‘intergenerationeel opvoeden’ voordelen biedt. Tegelijkertijd bespraken ze dat in de loop der tijd een verandering is opgetreden in opvoedstijlen en nieuwe inzichten en opvattingen zijn ontstaan: ‘Grootouders kunnen (moeten?) met hun tijd meegaan.’
Ondanks dat er regelmatig een beroep wordt gedaan op grootouders – of juist daardoor – kunnen dagelijkse opvoedsituaties tot dilemma’s leiden, zeker als grootouders en (schoon)kinderen een andere kijk hebben op de opvoeding of als verschillen in visie tussen generaties – soms pijnlijk – zichtbaar worden. En in situaties waar de ouders gescheiden zijn, voegt de rol van de (opvoedende) grootouder nog een extra dimensie toe.

06 Interview

12 Praktijk
Grootouders in Nederland

18 Praktijk
Samen opvoeden in de wijk

26 Pedagogiek
Wederkerig floreren als antwoord op de waartoe-vraag van onderwijs en opvoeding

32 Onderzoek
Normaliseren: een andere blik die aandacht vraagt

40 Onderzoek
Twee plekken om thuis te horen

48 Pedagogiek
Kan ChatGPT opvoeders helpen?

& Verder:

3 Redactioneel 
17 Mediamomenten 
23 In de jeugdhulp
24 Kunstwerken 
31 Pedagogische kortsluiting 
38 Adolescence 
46 Film
52 Koops over onderzoek 
53 iPiP 
54 Kinderrechten 
56 Warm aanbevolen 
59 Agenda + Volgende keer + Service 
60 Opvoeden op school